Associazione Culturale Noste Reis - Lingua e cultura del Piemonte

J'erbo e le fior (prima part)

Cristin-a a l'ha la passion ëd le piante: a l'é spersa dj'erbo e dle fior. A-j pias ëd fesse dë spasgiade longhe ant ij bòsch: s'a veul, a l'é bon-a a ciamé con sò nòm tute le piante e tute le fior ch'a vivo sì da nojàuti an Piemont.

Anlora, Cristin-a, corage! Fane savèj cole ch'a son le piante ch'at apassion-o 'd pì!

- Dnans a tut le biole: con sò tronch bianch e bel e con soe feuje vërde che al temp d'oteugn a angiàuno e peui a tombo an tèra tan'ma na pieuva d'òr; as peul bin disse ch'a son j'argin-e dj'erbo.
E peui am piaso ij fò, ij sapin, ij malëzzo e ij pin. Ma i vad an breu'd faseuj bele dnans a na rol o a na verna o a n'orm...

- Bin, Cristin-a, fërmomse sì, tan për ancaminé!
I l'oma capì ch'at piaso j'erbo.

Vocabolari

passion = passione
pianta = pianta
esse spers ëd caicòs = andare matti per qualcosa
erbo = albero
fior (femm.) = fiore

a-j pias ëd fesse = lett. le piace di farsi
spasgiada = passeggiata
bòsch = bosco
a l'é bon-a a ciamé = è capace di chiamare
fane savèj = facci sapere
apassioné = appassionare
dnans = prima
biola / bola = betulla
tronch = tronco
bianch = bianco (femm. bianca)
feuja = foglia
verd (femm. vërda) = verde
oteugn = autunno
angiauné = ingiallire
tombé = cadere
malëzzo = larice
tan'ma = come
pin = pino
pieuva = pioggia
fò = faggio
sapin = abete
as peul bin disse = si può ben dire
argin-a = regina
andé an breu 'd faseuj = andare in brodo di giuggiole
rol = quercia
verna = ontano nero
orm = olmo

J'erbo e le fior (a va anans)

(A séguita Cristin-a...)

- Le fior am piaso da mat: ch'as trata 'd margrite, reuse (rosse o bianche a-i n'anfà pa) o 'd liri, ch'a sio përfumà o nò; mi i j'adòro!
E am piaso 'dcò le primavere, ij bluet, ij mobliepà, ij botondòr e le betòniche 'd montagna. Ma dnans a n'astr o na stèila alpin-a i stagh sensa parlé.

Vocabolari

a va anans = continua
da mat = da matti

seguité = continuare
margrita = margherita
reusa = rosa
a-i n'anfà pa = non importa nulla
liri = giglio
përfumà = profumato
adoré (mi i adòro) = adorare
am piaso = mi piacciono
primavera = qui "primula"
mobliepà = nontiscordardimè
botondòr = bocca di leone; ranuncolo
betònica 'd montagna = arnica
astr = astro alpino
stèila alpin-a = stella alpina

(A séguita Cristin-a...)

- Ant ij bòsch it peule trové vàire cocale: nen tute as peulo mangesse. Tutun, còs a-i é-lo 'd pì bon e doss che na bela pugnà d'àmpole o d'ambrun-e, për nen ch'i parla dl'uva ramà?
E lassoma da banda le more, sedësnò...

I lo savìe che da le cocale dlë snèiver as peul fesse un licor ch'a l'é la fin dël mond?
I lo savìe nen? Beh, darmage!

Nòm ëd dontrè frut: nos, fròla, ciresa (o sresa), persi, portugal, limon, tomàtica, pom-granà...

Ël Piemont a l'é un pais famos për sò vin: ël vin as fà da l'ùa; l'ùa a peul esse bianca o nèira. Ch'a l'é bel, d'istà, stesse al càuss ëd n'erbo e picotesse na bela rapa d'ùa con j'asinej gròss e pien ëd giuss!

Vocabolari

cocala / gala = bacca
tutun = tuttavia
pugnà = manciata
àmpola = lampone
ambrun-a = mirtillo
për nen ch'i parla = per non parlare

ùa / uva ramà = ribes
mora = mora
snèiver = ginepro
licor = liquore
darmage! = peccato!
dontrè = alcuni
nos = noce
fròla = fragola
ciresa / sresa = ciliegia
persi = pesca
portugal / portigal = arancia
limon = limone
tomàtica = pomodoro
pom granà = melograno
famos = famoso
vin = vino
ùa / uva = uva
ch'a l'é bel = com' è bello
stesse = sedersi
càuss ëd l’erbo = base di un albero
picoté = spiluzzicare
rapa = grappolo (l'it. rapa si dice rava)
asinel = acino
giuss = succo
pien (femm. pien-a) = pieno

IL TEMPO FUTURO

Nota 1. Se il radicale verbale termina in r .la desinenza del futuro si attacca regolarmente.
Es. pioré - i piorrai

Nota 2. Se il radicale verbale esce in 'muta cum liquida' (= consonante + l, r), una e. eufonica viene interposta tra il radicale stesso e le desinenze del futuro. Esempi:

intré -> i intrerai .(entrerò)
anflé -> anflerai .(imbratterò)
dësblé -> dësblerai .(distruggerò, disfarò)

A questa regola fa eccezione il verbo parlé (parlare) -> i parlrai, i parlrìa etc.

1. A sarà bel podèj ësté tut ël di cogià (coricato) ant l'erba a deurme.
2. A ventrà fé pì d'atension !
3. I sai mi lòn ch'i dirai !
4. Dabon it lo sas ? Mi i l'hai l'ampression ch'it pàrles përchè ch'it l'has la boca.
5. Còs dìës-to ? Veus-to ofend-me ?
Veus-to taché rata ? (attaccar briga).

1. Se fossimo (s'i fusso) già a casa sarebbe meglio.
2. Vai a vedere se Cristina è già arrivata.
3. Ho comperato un chilo (un chilo) di arance.
4. Mangi troppo! Sei troppo grasso (grass)!
5. Questa estate faremo spesso merenda
sotto gli alberi.
6. Sarà vero (vèra) ma non ci credo (chërde) !